Tada je Balkan bio pod vlašću Osmanskog carstva, relativno tolerantnog prema pripadnicima Mojsijeve vere. Jevrejska etnička grupa prispela iz pomenutih latinskih zemalja Iberijskog poluostrva naziva se Sefardima. Oni su imali karakterističnu kulturu, običaje i jezik po kojima su bili nadaleko prepoznatljivi.

            Na teritoriju današnje Vojvodine Jevreji počinju da se doseljavaju s konačnim povlačenjem Turaka. Istorija vojvođanskih Jevreja tekla je pod drugačijim okolnostima u odnosu na njihove sunarodnike u Srbiji. Bili su to Aškenazi, zajednica izbegla iz Nemačke, Austrije, Mađarske, Češke i Poljske, gde su antijevrejske uredbe bile rigoroznije sprovođene nego kod nas. Podaci o prvim naseljavanjima Jevreja u Vojvodinu datiraju iz 1693. godine kada su mnogi od njih svoj dom našli u Novom Sadu. Pančevo je, pak, bilo jedna od najstarijih naseobina Jevreja u Banatu. Zapisi o njihovom životu u gradu na Tamišu sreću se za vreme vladavine Turaka krajem 15. veka. No, međutim, nakon turskog poraza u ratu sa Austrijancima kreće prvo masovnije doseljavanje Jevreja u Pančevo. Razlozi za njihov dolazak u južne krajeve Austrijskog carstva bili su različiti. Bežali su na primer od pravila kojima je bilo zabranjeno sklapanje braka za više od jednog muškarca iz porodice, od tolerancijske takse iz 1743. godine ili odredbi koje su ih obavezivale da govore nemački jezik i koriste isključivo nemačka imena. Ukidanje ovih diskriminatorskih zakona Jevreji su dočekali tek 1867. Tada im je napokon dozvoljeno studiranje na univerzitetu i bavljenje željenim poslom. U prvoj polovini 19. veka uticajne pančevačke jevrejske familije prezivale su se Perles, Julius, Zonenfeld i Fridenberg. Iz Beograda se tada u Pančevo preselilo dve stotine Jevreja. Usledilo je osnivanje jevrejskih ustanova i organizacija kao što su Hevra kadiša, Talmud Tora, Religiozno jevrejsko pevačko društvo. Jevrejska opština u Pančevu je zvanično osnovana 1870. godine. NJen prvi predsednik bio je David Zonenfeld, a prva sinagoga podignuta je 1876. Pred početak Drugog svetskog rata u Pančevu je živelo oko 600 Jevreja, a Holokaust je preživela tek nekolicina njih.

            U Starčevu veća jevrejska zajednica nije postojala. Poznato je, pak, da je u našem mestu kao mesni lekar dugo godina s porodicom živeo i radio dr Moric Lefković. Preminuo je 1916. godine u 58. godini života. Postoji priča da je na starčevačkom katoličkom groblju postojao njegov veliki spomenik, ali je nepoznato kada i kako je on nestao. Dr Lefković je sa suprugom Margitom Ajsner imao sina po imenu Bela, rođenog 1897. u Starčevu. Za vreme Prvog svetskog rata mobilisan je u austrougarsku vojsku nakon čega je život nastavio u Mađarskoj. Tamo je završio studije stomatologije. Mračna vremena Drugog svetskog rata porodica Lefković dočekala je tako na teritoriji Mađarske koja je takođe bila pod fašističkom okupacijom. Bela Lefković preživeo je, na sreću, progon i istrebljenje jevrejskog naroda. NJegovo svedočanstvo o tim burnim godinama nalazi se u fondu Muzeja Holokausta u Budimpešti. Uz lična sećanja dr Lefkovića tamo se nalaze i porodične fotografije. Jednu od njih na kojoj pozira s ocem i majkom, tada žiteljima Starčeva, objavljujemo uz ovaj tekst. Preminuo je u Budimpešti 1954. godine.

D. Mergel