Toponim “Gornji kraj“ danas podrazumeva prostor oivičen ulicama: Partizanska, Pančevački put, Ritska i Proleterska. Ovaj toponim upotrebljavan je kao odrednica prostora za novosagrađeni deo Starčeva kojim je mesto prošireno krajem 18. i početkom 19. veka, nakon ušoravanja prvonaseljenog dela Starčeva koji tada dobija naziv Donji kraj.

            Gornji kraj nalazi se na prosečnoj nadmorskoj visini od 76 metara. Za razliku od Donjeg kraja, Gornji nastaje na prilično ravnom terenu sa visinskim razlikama manjim od jednog  metra između najviše i najniže tačke. Naselje nema značajnijih uvala i uzvišenja. Uvale se mogu uočiti u vidu tragova reke iz vremena praistorije, najverovatnije rukavca nekadašnjeg toka Tamiša, koji se nalazi nadomak Proleterske i pred kraj Nadelske ulice. Na tom potezu, paralelno sa potezom “beli breg“, duž ostataka starog korita, prokopan je kanal čija osnova datira u drugoj polovini 19. veka. Niži teren nalazi se i duž desne obale reke Nadel, u vidu prirodnog pada terena ka reci, ali se on najvećim delom nalazi izvan stambene zone. Sa uzvišenjima se ni jedan deo kraja posebno ne izdvaja pa je maksimalna zabeležena kota 76,4 metra. Posmatrano u kontekstu urbanog razvoja ovako ravan teren je pružao značajne pogodnosti za formiranje planskog naselja, jer nije bilo prirodnih prepreka za gradnju kuća i formiranje ulica.

            Početak razvoja Gornjeg kraja desio se u periodu između 1773. i 1790. godine, dok se u potpunosti razvijao nešto kasnije, tokom 19. veka. Sa osnivanjem Banatske vojne granice, 1764. godine, počinje premeštanje srpskog stanovništva i uporedno sa tim kolonizacija Nemaca. Kolonostima su obećane sagrađene kuće sa imanjem, pa ih je bilo potrebno negde i organizovati, za šta je odabran ovaj potez. Nakon ušoravanja Donjeg kraja 1773. godine za smeštaj postojećeg stanovništva, kreće se sa prvom planskom gradnjom ulica Gornjeg kraja i prvim zidanim kućama koje je država podizala o svom trošku kao uslov za preseljenje nemačkih porodica. Pre urbanizacije na ovom potezu nalazile su se pretežno oranice sa ponekim pašnjakom i sa nekoliko voćnjaka i vinograda koji su se prostirali počevši od današnje pijace i prolaza pored vrtića, pa ulicom Ritskom i Ive Lole Ribara, do Ulice Maksima Gorkog.

            Gornji kraj je dakle nastao planski. Slikovito možemo zamisliti jednog oficira planera koji u svojim rukama drži nacrt jednog novog naselja i strogim okom kontroliše premer novih parcela, blokova i ulica. Prve kuće formiraju se pred kraj 18. veka, kada je određen prostor za formiranje centra i kada su izgrađena prva tri stambena bloka. To su bili potezi oivičeni današnjim ulicama Ritska (neparna strana ulice), Ive Lole Ribara (parna i neparna strana ulice), Matije Gupca (parna i neparna strana ulice) koji su završavali sa NJegoševom ulicom, koja tada još uvek nije bila formirana. U pogledu tog vremena gradnja se dalje nastavljala relativno brzo. Već u prvoj polovini 19. veka u ovom naselju se formiraju ulice, koje pod današnjim nazivima znamo kao: Ritska, I. L. Ribara, M. Gupca i kao poslednja podužna ulica nastaje Ulica Petra Drapšina. One su ispresecane ulicama Kestenova, NJegoševa, Maksima Gorkog, Nadelska, Zimska, Jesenja, završno sa Malom ulicom, koja je i danas ivična ulica u mestu. Tako je na nekadašnjim obradivim površinama niklo moderno organizovano naselje. Gustina gradnje u okviru stambenih blokova nije bila jednaka. Ulica Matije Gupca  bila je najgušće naseljena ulica Gornjeg kraja sa razmakom između kuća od 24 do 30-tak metara na parnoj strani ulice. Tu je živelo oko 40 domaćinstava. O razmaku između kuća vođeno je strogo računa kao preventiva od eventualnog širenja požara, jer su tadašnje kuće još uvek bile sa trščanim krovom a u kućama su postojale peći, pa se ništa nije prepuštalo slučaju. Neparna strana Ulice Maksima Gorkog bila je znatno slabije naseljena sa svega pet domaćinstava, računajući celu dužinu, tako da su pojedini blokovi bili gotovo celi pod baštama. Takav slučaj bio je i sa ostalim navedenim ulicama Gornjeg kraja, pa je u današnjoj Ritskoj ulici celom dužinom bilo oko 13 domaćinstava, Ulica I. L. Ribara bila je nastanjena sa oko 17 domaćinstava dok je u Ulici Petra  Drapšina stanovalo oko 16 domaćinstava, računajući celu dužinu ulice. Kod Ulice Petra Drapšina karakteristično je da se u njoj tokom prve polovine 19. veka nalazilo i šest suvača, odnosno mlinova na konjski pogon. To je bio i najveći broj suvača koji je Gornji kraj imao. U ovoj se ulici nakon žetve mogu zamisliti mnoštvo kola koji dovlače žito i odnose džakove sa brašnom. Ulica Petra  Drapšina je ujedno bila i najšira ulica Gornjeg kraja tog vremena što je odgovaralo navedenoj potrebi. Suvače su se nalazile na današnjim kućnim brojevima 17, 39, 59 i 61 u Ulici P. Drapšina, kao i na današnjim adresama NJegoševa br. 7 i M. Gupca br. 3, čije su parcela tada bile orijentisane na pomenutu Ulicu Petra  Drapšina.

            Nakon ušoravanja Donjeg i planske gradnje Gornjeg kraja Starčevo je sa oko 700 stanovnika koliko je imalo oko 1773. godine, za 30 godina, odnosno oko 1803. godine, doseglo do oko 2000 žitelja. Brzi planski razvoj i povećanje kvaliteta života je i za sledećih 30 godina, tačnije do oko 1830. godine, doveo do toga da Starčevo pređe i cifru od 3000 stalnih stanovnika. Tako je Starčevo postalo deo jednog od najvećih urbanističkih poduhvata tog vremena koji je zahvatao širi pojas Vojne granice, kakav nije zabeležen nigde u Evropi.

Marko Ivošević