U širem smislu smatraju se materijalnom ili nematerijalnom baštinom iz prošlih vremena, tako da spomenike predstavljaju sve one činjenice, dela ili stvari koje obeležavaju ili podsećaju na prošle događaje. Neizostavni deo našeg kulturnog nasleđa svakako je i spomenička baština koja jeste svojevrsno svedočanstvo naše istorije. Ona je gradivni materijal našeg identiteta, lokalnog, regionalnog ili nacionalnog.

            U domenu zaštite kulturnih spomenika južnoga Banata glavnu reč ima Zavod za zaštitu spomenika kulture u Pančevu. Na njegovoj listi nepokretnih kulturnih dobara od izuzetnog ili velikog značaja ne nalaze se starčevački spomenici. No, uprkos tome, dužni smo da čuvamo i od propadanja spasimo sve naše spomenike, verske ili građanske, jer je u svakom od njih utisnut delić naše burne, ali i slavne prošlosti. Kada je o starčevačkim spomenicima religijskog karaktera reč, možemo ih smatrati najstarijima, a nekada ih je bilo i najviše. Narodna tradicija i verovanja raskršća su povezivala s magijskim i okultnim radnjama i istovremeno ih smatrala opasnim mestima. Stoga su se na brojnim ukrštanjima puteva postavljali krstovi i raspeća kraj kojih se pobožni narod o velikim verskim praznicima ili u kriznim vremenima okupljao u molitvi. Nama najpoznatije raspeće je ono na krivini na izlazu iz Starčeva ka Omoljici, međutim, krst postoji i na raskršću ulica Borisa Kidriča i Vuka Karadžića, kao i u ataru, na samom početku Dolovačkog druma. Nekada je i kod okretnice autobusa na uglu Ive Lole Ribara i Nadelske ulice postojao krst sa raspetim Hristom, ali je posle Drugog svetskog rata uklonjen. Još tužnija sudbina zadesila je spomenik svetom Ivanu Nepomuku koji je od 1831. bio na platou kod starog mlina, a za vreme okupacije premešten u park. Kip ovoga sveca omeđen sa četiri stuba koji su držali mali krov koji ga je prekrivao završio je navodno u bunaru u parku, a ostali delovi ovog znamenja podignutog da štiti narod od kuge vremenom su potpuno uništeni. U porti pravoslavnog hrama sv. Pantelejmona nalazi se krst uklonjen s raskrsnice JNA i Lenjinove ulice. Prostor na Trgu neolita ispred crkve sv. Mauricija krase dva restaurisana raspeća čiju je izradu 1929. godine naručio Nikola Žalac. Ne treba zaboraviti ni crkvena zdanja od kojih je jedno staro preko jednog i po veka, a drugo više od stotinu godina.

            Ubrzo po završetku Drugog svetskog rata širom bivše nam države počinju da niču spomenici narodnooslobodilačkog rata. Prvi od njih izgrađen u Starčevu nalazi se u parku na ulazu u naselje iz pravca Pančeva. Podignut je 1945. godine od strane Narodnog fronta. Napravljen je od veštačkog kamena u obliku piramide visine dva metra. Širina osnove stuba se prema vrhu sužava. Ceo spomenik je na stepenastom postolju, ograđen betonskim stubićima koji su povezani gvozdenim lancima. Na njemu je ispisan tekst na srpskom i ruskom jeziku. Osam godina kasnije, 1953. postavljena je spomen ploča od belog mermera na ulazu u zgradu MZ Starčevo. NJenu izradu finansirao je Savez boraca. Glavno mesto na ploči zauzima bakrorez koji simbolički prikazuje ženu - Pobedu, s uzdignutim rukama, ispod koje su četiri roba. Na njemu je urezan i natpis “Živeo Tito i CK KPJ!“. I na samoj spomen ploči nalazi se tekst uz pet imena stradalih od ruke okupatora. On glasi ovako: “Iz ovog mesta u N.O. Ratu i NR. dadoše svoje živote za slobodu i nezavisnost naše domovine, drugovi streljani 1941. i 1942.“. Ova ploča nedavno je obnovljena i premeštena u hol MZ. Na platou ispred Doma kulture 1982. godine svoje mesto je našlo remek-delo čuvenog akademskog vajara i zaslužnog građanina Pančeva, Božidara Jovovića. Nekada je bilo sačinjeno iz dva dela, bronzanog koji na simboličan način opisuje stradanje palih boraca i ostalih nevinih žrtava u ratu, i dva kraka od belog veštačkog kamena koja bi mogla predstavljati uzdignute ruke. Središnja komponenta od bronze je sačuvana dok su kraci od kamena vandalski uništeni početkom devedesetih godina minulog veka. Na pozadini njegovog postamenta stoji pločica na kojoj je napisano sledeće: “Palim borcima narodne revolucije 1941-1945, bratstvu i jedinstvu naroda i narodnosti, starčevačkoj republici 1919. Građani Starčeva 1982“.

D. Mergel - M. Ivošević