Šta je to tako revolucionarno otkriveno u Starčevu?

            Starčevačka kultura datovana je u rani neolit (6200-5300. pre n.e.)  mlađe kameno doba, ili ono što je za nas važno, same početke sedelačkog načina života. LJudi su stotinama hiljada godina živeli kao nomadi, seleći se i formirajući svoj dnevni meni isključivo na ulovu i sakupljenim plodovima. Prve ideje o pripitomljavanju i uzgajanju životinja i biljaka, javile su se na Bliskom istoku. Ove aktivnosti zahtevale su stalni boravak na jednom mestu što je uslovilo nastanak prvih sela. Promene i izazovi proizašle iz novog, sedelačkog načina života bile su drastične: suživot sa životinjama dovodio je suočavanja s novim bolestima, obrada zemlje omogućila je veliki prinos hrane i na trpezu donela nove namirnice, a nastanak i razvoj prvih sedentarnih zajednica doveo je do sve veće populacije, razvoja novih alata, obrade metala, na kraju formiranja gradova i čitavih država. Iz tog razloga mnogi istraživači smatraju neolit i početak sedelačkog načina života prekretnicom u ljudskoj istoriji i početkom nastanka civilizacije.

            Nije ceo svet odjednom odlučio da se bavi zemljoradnjom i napusti pređašnji način života. Ta ideja se polako i postepeno širila sa Istoka i u Evropu je ušla sa Balkana! Upravo starčevačka kultura je bila karika koja je nedostajala da shvatimo pravce širenja ove ideje kao i postepeni prelaz na novi način života. Najnovije naučne teorije pretpostavljaju da se praksa uzgajanja biljaka i životinja i sedelačkog načina života raširila sa istoka i preko grčkih ostrva polako dospela na Balkan. Dolinom Vardara i Morave, prvi zemljoradnici su se pojavili i na tlu današnje Srbije. Prilagođavajući se novom načinu života stvorena je posve specijalna kultura nazvana starčevačkom, upravo po njenom prvom pronađenom lokalitetu u današnjem Starčevu.

            Arheološka iskopavanja ovog interesantnog perioda donela su nam uvid u svakodnevni život prvih zemljoradnika, ali i pregršt pitanja na koja tek treba da odgovorimo. Znamo da su živeli u jednostavnim poluukopanim kućama, i prekrivenim krovovima od lakog materijala. Pored zemljoradnje, nastavili su da dopunjavaju trpezu idući u lov, ribolov i baveći se sakupljanjem, Na žalost tadašnjih stanovnika, a na sreću arheologa, pojedine kuće i radionice su izgorele (slučajno ili namerno?) i na taj način ostale su sačuvane, u ugljenisanom obliku, mnoge žitarice, voćke, i tkanina koju su nekadašnji stanovnici Starčeva koristili. Veliku promenu donela je i upotreba gline za izradu keramičkih posuda. NJihovim korišćenjem bilo je omogućeno pravljenje kuvane hrane, i hrane za bebe. Sitni otisci bebećih zuba pronađeni su na koštanim kašikama i potvrđuju ideju o dohrani male dece. Relativno brz prelazak sa dojenja na kašastu hranu omogućio je rađanje većeg broja potomstva i nagli porast populacije. Najnovija istraživanja sprovedena na keramici starčevačke kulture pokazala su da su određene vrste posuda na svim lokalitetima rađene na isti način; od sastava gline, načina oblikovanja posuda do temperature pečenja. To navodi naučnike na zaključak o komunikaciji između udaljenih naselja i jasnim propisima koji su postojali u ovom zanatu.    

            Ovi praistorijski ljudi imali su i smisla za estetiku! Među ostacima keramičkih posuda tako možemo da pronađemo razne načine ukrašavanja istih, od reljefnih ukrasa takozvane impreso i barbotine tehnike pa sve do oslikanih komada belo, crvenom ili crnom bojom!

            Starčevačke zajednice još uvek kriju brojne tajne za nas: kako je izgledala njihova religija, gde su se sahranjivali, kako su naselja bila organizovana, da li je postojalo društveno raslojavanje… Arheolozi veruju da će na ova, i druga pitanja dobiti odgovore novim iskopavanjima, ali i različitim labortaorijskim analizama. Do tada, na nama je da uvamo ostatke ove neverovatne kulture prvih zemljoradnika na ovom prostoru i baštinimo njeno nasleđe.

            Fondacija “Neozoik“iz Pančeva organizovala je četiri arheološke radionice u saradnji sa starčevačkim muzejem, a koje su se održavale od 12 do 15. decembra u Domu kulture u Starčevu. Učesnici ovih kreativnih radionica nazvanih “Od gline do figurine“ bili su učenici prvog i drugog razreda starčevačke škole, a koji borave u produženom boravku koji vodi učiteljica LJiljana Velinov. Sa decom su radili mladi arheolozi  koji su na vrlo zanimljiv i interaktivan način deci predstavili nauku kojom se bave i dragocena saznanja o starčevačkoj kulturi. \aci su crtali i pravili od gline posude i figurine, kao detektivi otkrivali nove lokalitete, pravili panoe.

Nevena Pantić, dipl. arheolog,

Fondacija “Neozoik“