Nastavak storije o Gornjem kraju, započećemo pričom o njegovom urbanističkom identitetu, koji je u najvećoj meri formiran upravo u ovom periodu
Planski razvoj Gornjeg kraja dobio je u najvećem delu svoj konačan oblik neposredno po rasformiranju Banatske vojne granice, odnosno oko 1872. godine. Tako su se do kraja 19. veka kompletno formirale ulice koje danas nazivamo: Ritska, Ive Lole Ribara, Matije Gupca, Petra Drapšina, Kestenova, NJegoševa, Maksima Gorkog, Nadelska, Zimska ulica (od početka do broja 6 i br. 7) kao i Jesenja ulica. Pod tim se podrazumeva da su imali definisane regulacione linije (one koje razdvajaju javni deo ulice od privatne parcele) i da su blokovi bili naseljeni kućama sa obe strane, odnosno tamo gde se i danas nalaze kuće. Ove ulice od tada nisu menjale svoj pravac i gabarite stambenih blokova, odnosno kako se u narodu naziva “ćoške“. Takođe, u tom periodu su popunjeni i svi prolazi kroz blokove. Prolazi su do tada bili u vidu pomoćnih ulica u pravcu Ritska br. 13 - I. L. Ribara br. 21. - M. Gupca br. 33 do Petra Drapšina br. 10. Zatim, I. L. Ribara br. 53 - M. Gupca br. 77 - P. Drapšina 36 i kao poslednji I. L. Ribara br. 97 - M. Gupca 121 – P. Drapšina br. 50d. Veća trasnformacija u odnosu na početak 19. veka desila se kod Ulice Petra Drapšina. Parna strana ove ulice od broja 2 do broja 16 promenila je pravac prvobitne regulacione linije, čime je ulica sužena u početnom delu, odnosno ulica je tada dobila jednaku širinu sve do Nadela, dokle se i danas prostire. Formiran je i blok koji je završavao na poziciji oko današnje Višnjičke ulice od kućnog broja 6. pa do broja 18. Formirani su i obrisi Male ulice u njenom prvom bloku.
Od važnih objekata ponovo ćemo pomenuti suvače čije položaje možemo utvrditi na osnovu starih karata. Suvače u ulici NJegoševa br. 7, P. Drapšina br. 59 i br. 61. zadržale su svoj položaj i funkciju kao sa početka veka. Suvača u Ulici M. Gupca br. 3 dobila je proširenje za još jedan “veliki točak“ za konjsku spregu, pa je ona postala dupla suvača, što nije bio čest slučaj i svedoči o imućstvu vlasnika. Pod pretpostavkom da je radila sa više konja verovatno da je mogla samleti preko 1,5 tonu žita po danu. Suvače na adresama Petra Drapšina br. 17 i br. 39 su do kraja perioda vojne granice porušene i na njihovom mestu nastaju kuće.
Tokom trajanja Vojne granice drvoredi su zauzimali važan segment u planiranju naselja pa se to svakako nalazilo i duž svih ulica Gornjeg kraja. Kako to do sada nismo objasnili iskoristićemo priliku da to objasnimo ovde. Drvoredi su bili višetsruko značajni za mesto. Oni su ublažavali jake vetrove, leti su imali ulogu rashlađivanja ulice i sakupljanja podignute prašine u vazduhu dok su zimi propuštali sunčeve zrake ali i upijali višak vode sa ulica po otopljavanju. Kao primarna vrsta sađeni su dudovi. Sa obzirom na to da larve svilene bube najviše vole da jedu lišće ovog drveta pre nego što se učaure u svileni omotač, dudovi su bili i važan deo svilarske industrije. Banatska vojna granica bila je jedna od većih izvoznika svile za carstvo, a Starčevo je zasigurno bilo deo te industrije jer je sadnja dudova bila i graničarska obaveza. S obzirom na to da je Gornji kraj zbog svog položaja više izložen košavi duž poslednjih dvorišnih parcela, sađeni su i vetrozaštitni pojasevi i podizani voćnjaci sa ovom dodatnom namenom. Takođe, ozelenjavanje dvorišta voćkaricama bila je opšta karakteristika celog mesta.
Do kraja 19. veka prokopani su u ulicama Zimskoj i Jesenjoj kanali za prikupljanje viška površinskih voda, koju su odvodili ka ritu. Ovi kanali se i danas nalaze na istim mestima. Na današnjim raskrsnicama ulica I. L. Ribara i M. Gorkog, zatim na raskrsnici Ritske i Nadelske ulice kao i na raskrsnici I. L. Ribara i Zimske ulice, podignuti su đermovi. Ovo je bilo namenski urađeno jer je jedan od glavnih pašnjaka Gornjeg kraja bio na potezu ispod Ritske ulice od prve šume pa do centra mesta.
Jedan od zanimljivih detalja ovog naselja je i položaj glavnog puta za Omoljicu. Tokom 19. veka do Omoljice se nije išlo Ulicom I. L. Ribara, niti bilo kojom drugom ulicom u Gornjem kraju. Put za Omoljicu nalazio se ispod Ritske ulice, izvan naselja, duž rečne terase. Na mestu gde su danas mahom privatne bašte koje se prostiru do prvog kanala, koji je tada bio u vidu manje denivelacije terena. Put je bio kontrolisan stražom i polazio je ispod današnje škole. Duž puta nalazio se uredan drvored koji je takođe verovatno imao i ulogu vetrozaštitnog pojasa.
Broj stanovnika Starčeva se i dalje povećavao ali ne tako naglo kao na početku veka, jer se intetnzitet doseljavanja smanjio. Ovo je sa urbanističkog aspekta odgovaralo Gornjem kraju da ostvari svoj planski razvoj. U poslednjoj godini 19. veka popisano je 3682 stanovnika u mestu. Od toga je oko 60% stanovništa bilo katoličke veroispovesti, pretežno sačinjeno od Nemaca i Hrvata, dok je oko 40% stanovništva bilo pravoslavne veroispovesti, odnosno uglavnom srpskog porekla. U tim vremenima ni jedna nacija nije činila većinu u procentualnom udelu stanovništva ali se zna da je Gornji kraj pripadao katoličkom življu, koji je nastanjivao i širi krug centra mesta. Centar Starčeva formalno pripada ovom kraju, ali je i deo Donjeg kraja, u širem krugu centra, potpadao pod uticaj Gornjeg kraja. Interesantno je da je i danas ostala ova podela u vidu glasačkih jedinica. Do kraja 19. veka podignuti su mnogi važni objekti u centru mesta poput sadašnje crkve Svetog Muricija koja je podignuta 1867. godine, zgrada Mesne zajednice, zgrade nemačke i hrvatske škole i druge, o čemu će biti više reči u nastavku
Marko Ivošević